نحوه اندازه گیری فشار خون

فشار خون چیست؟

فشار خون یا همان blood pressure یکی از ۴ علائم اصلی حیاتی یعنی تعداد ضربان قلب (تعداد نبض)، تعداد تنفس، فشارخون و دمای بدن می باشد. فشار خون، در واقع میزان فشاری است که خونی که در رگ‌ها در حال حرکت است به دیواره‌ی عروق وارد می‌کند. فشار خون را می‌توان با روش‌های مختلفی اندازه‌گیری کرد که در این مقاله به آن‌ها اشاره می‌کنیم. به صورت کلی فشار خون طبیعی با مقادیر فشار سیستول کمتراز mmHg120 و دیاستول کمتراز mmHg 80 تعریف می‌شود. اگراعدادی که در اندازه‌گیری فشار خون به آن دست یافتیم، بالاترازاین اعداد باشند، به معنی فشار خون بالا یا Hypertension یا پرفشاری خون است.

ارزیابی فشار خون شریانی

فشارسنج و انواع آن ها

فشار خون توسط دستگاهی به نام فشارسنج اندازه گیری می شود. فشارسنج ها از ضروری ترین وسایل کاربردی در پزشکی به حساب می آیند.

فشارسنج پزشکی انواع و اقسام بسیاری دارد اما سه نوع دستگاه فشار خون جیوه‌ای و فشارسنج دیجیتال و دستگاه فشار سنج عقربه‌ای در ایران بیشتر کاربرد دارند.

برای اندازه ‌گیری فشار خون می‌توان از روش سنجش دستی و خودکار (اتومات) استفاده کرد. در روش دستی اندازه‌گیری، از فشارسنج‌های جیوه‌ای (که در قبل بیشتر استفاده می‌شده است) و آنروئید می‌توان استفاده کرد. اگرچه فشارسنج‌های جیوه‌ای، دقت بالاتری در تعیین فشارخون دارند ولی به علت خطرات ناشی از جیوه امروزه کمتر استفاده می‌شوند. برای بالابردن دقت اندازه‌گیری، بهتر است که به تنظیم و کالیبراسیون دستگاه‌های فشار سنج دقت کنیم. فشار‌سنج‌های آنروئید (عقربه ای) نیازدارند تا هر 6 ماه کالیبره شوند و هم‌چنین در صورتی که فشاراندازه‌گیری شده در فشارسنج‌های جیوه‌ای و آنروئید با یکدیگر بیش از 4 میلی‌متر جیوه تفاوت داشته باشند، نیاز است تا فشارسنج کالیبره شود.

دسته دیگر فشارسنج‌ها، فشارسنج‌ های دیجیتالی هستند که به بازو یا مچ دست وصل می شوند. فشار سنج‌های بازویی از فشارسنج‌های مچی هم دقت اندازه‌گیری بالاتری دارند. در این نوع از فشار‌سنج‌ها، لایه داخلی کاف با هوا پر می شود و به بازو فشار وارد می کند. لایه ی بیرونی کاف دارای چسب است که در محل بسته شود. با خالی کردن باد کاف ، تغییراتی که در جریان خون اتفاق می‌افتد باعث اندازه‌گیری فشار خون توسط دستگاه می‌شود در این دستگاه‌ها معمولا ضربان قلب نیز در کنار فشار خون اندازه‌گیری می‌شود. انجمن قلب آمریکا نیز برای استفاده‌ی خانگی، فشارسنج اتوماتیک بازویی را پیشنهاد کرده است چرا که دراین نوع دستگاه نیازی به گوشی پزشکی نبوده و معمولا برای کسانی توصیه می شود که از فشار‌سنج‌های آنروئید نمی‌توانند استفاده کنند.

در ادامه‌ی این مقاله، نحوه‌ی اندازه‌گیری فشار خون با دستگاه آنروئید و نبض دست (بدون نیاز به گوشی پزشکی) را نیز توضیح خواهیم داد.

اندازه گیری فشارخون با دستگاه فشارسنج آنروئید

قدم اول: آماده‌سازی بیمار

• فضای معاینه باید آرام و ساکت و با دمای متعادل باشد.
• از فرد بخواهید 5 دقیقه روی صندلی بنشیند در حالی که پاهایش با زمین در تماس است.
• بازویی که قرار است فشار آن سنجیده شود باید بدون لباس باشد. مطمئن باشید که بیمار هیچگونه فیستول شریانی-وریدی برای همودیالیز، اسکار یا بخیه عمل جراحی عروقی قبلی یا علامتی از لنف‌ادم ندارد. 
• بهتر است بیمار سیگار یا نوشیدنی‌های دارای کافئین حداقل تا 30 دقیقه قبل از اندازه‌گیری فشارخون مصرف نکرده باشد.
• شریان بازویی (براکیال) را برای تعیین نبض‌دار بودن شریان لمس کنید.
• آرنج را در سطح با قلب، نزدیک به فضای بین‌دنده‌ای چهارم قرار دهید.
• اگر بیمار نشسته است، دست او را روی میزی که سطح آن کمی بالاتر از کمر بیمار است قرار دهید و در صورتی که ایستاده است، دست او را در سطح میانه‌ی قفسه‌سینه نگه دارید.

قدم دوم: تعیین اندازه کاف فشارسنج

دقت کنید که هر فشارسنجی از دو قسمت تشکیل شده است:

1. Bladder : محفظه‌ای که هوا وارد آن می‌شود و باد می‌شود. در تصویر زیر، Bladder نشان داده شده است.
2. کاف (Cuff) فشارسنج : که غالبا قسمت چسب کاغذی فشارسنج که به وسیله‌ی آن فشارسنج بسته و محکم می‌شود، قرار دارد.

برای شروع اندازه‌گیری فشارخون، کاف را طوری انتخاب کنید که متناسب با حجم دست بیمار باشد. طول مناسب کاف فشارسنج، باید 80% و پهنای آن 40% محیط بازو باشد. کاف را دور بازو بپیچید، بطوریکه لبه پایینی کاف حدود 2.5 سانتی‌متر بالای گودی آرنج در محل تا‌شدن دست، فاصله داشته باشد.

قدم سوم: اندازه گیری فشار خون

گرفتن فشار خون با نبض بدون دستگاه

مرحله‌ی اول: پیداکردن نبض‌

با عبور خون از درون رگ‌ها، می‌توان نیرویی که خون به دیواره‌ی عروق وارد می‌کند را در بعضی از رگ‌های سطحی بدن، پیدا کرد. برای مثال، شما می‌توانید روی گردن، داخل آرنج یا مچ دست نبض‌های سطحی را حس کنید. معمولا شریان رادیال، شریانی که در حاشیه‌ی خارجی ساعد حرکت می‌کند و باعث ایجاد نبض در مچ دست می‌شود برای گرفتن فشار خون با نبض استفاده می‌شود. برای پیدا کردن نبض، با نوک انگشتان دو و سه دنبال بیشترین شدت نبض در این ناحیه بگردید (عکس زیر) و زمانی که بیشترین شدت را پیدا کردید، دستان خود را کمی فشار دهید تا نبض را بهتر لمس کنید. تا به اینجا برای اندازه‌گیری فشار خون کافی است و به مرحله‌ی دوم بروید اما اگر می‌خواهید تعداد ضربان قلب را نیز بشمارید، ادامه را بخوانید.

زمانی که آماده‌ی شمارش بودید، به عقربه‌ی ثانیه شمار نگاه کنید و تا یک دقیقه‌ی بعد، تعداد نبض‌هایی که به دستتان می‌خورد را بشمارید. بهتر است برای اینکه تمرکزتان به هم نخورد، به ساعت مداوما نگاه نکنید و سعی کنید بر تعداد نبض‌ها متمرکز شوید و نه ثانیه‌ها. دقیق‌ترین راه این است که تا 60 ثانیه یا یک دقیقه، شمارش را انجام دهید اما اگر ریتم نبض‌ها منظم است و به سرعت کم یا زیاد یا ضعیف نمی‌شود می‌توانید تا 30 ثانیه بشمارید و سپس تعداد را در 2 ضرب کنید.
 

مرحله‌ی دوم: باد کردن کاف فشارسنج

همزمان که دستتان را روی نبض بیمار قرار داده‌اید و نبض را حس می‌کنید، کاف فشار سنج را به آرامی و با سرعت (10 میلی‌متر جیوه در ثانیه) باد کنید. زمانی که دیگر نبض را حس نکردید، 30 میلی‌متر جیوه دیگر باد کنید. سپس به آرامی شروع به خالی‌کردن باد کاف فشار سنج، به آرامی و با سرعت حداکثر 4-5 میلی‌متر جیوه در ثانیه بکنید. هم‌چنان که فشار در حال کاهش است، ممکن است نبض بیمار به دست شما بخورد. فشاری که نبض مجددا به دست می‌خورد، فشار خون سیستولیک بیمار است. بعد از پیداکردن فشار سیستولیک می‌توانید کاف را با سرعت بیشتر خالی کنید تا بیمار اذیت نشود.

دقت کنید که با این روش می‌توان فقط فشار سیستولیک را اندازه گرفت. در بعضی از مطالعات فشار دیاستولیک را نیز با ارزیابی میزان لرزش (Thrill) احساس‌شده بعد از فشار سیستولیک تا پایان لرزش (فشار دیاستولیک) اندازه‌گیری می‌کنند اما میزان دقت این روش، به خوبی مشخص نشده است. در مقایسه با اندازه‌گیری با گوشی پزشکی، این روش دقت کمتری دارد.

( گوشی پزشکی مناسب دستگاه فشارسنج تان را از ما بخواهید! )

گرفتن فشار خون با دستگاه و گوشی پزشکی

قسمت بل (Bell) گوشی پزشکی را به آرامی روی شریان بازویی، درست زیر لبه کاف قرار دهید. سپس باید فشار را زیاد کنید تا نبض شریان رادیال بیمار دیگر لمس نشود. فشاری که در آن دیگر نبض را حس نکردید را مشاهده کنید و 30 میلی‌متر جیوه به آن اضافه کنید و تا آن فشار، کاف را باد کنید. این کار، از ایجاد فشار آزاردهنده برای بیمار جلوگیری می‌کند.

سپس، فشار را با سرعت حدودا 2-3 میلی‌متر جیوه بر هر ضربان قلب، کم کنید. هنگامی که در حال رها کردن فشار هستید، با گوشی پزشکی به صدای کورتوکف گوش دهید و همزمان عقربه‌های فشارسنج را مشاهده کنید. اولین صدای ضربه (Korotkoff) فشار سیستولیک فرد است و هنگامی که صدای ضربه‌زدن ناپدید می شود، مقدار عقربه فشار دیاستولیک را نشان می دهد.

فشار را در هر دو بازوی فرد بگیرید و مقادیر را ثبت کنید. همچنین موقعیت فرد (مثلا خوابیده به پشت) و اندازه کاف (کوچک، استاندارد یا بزرگ) را نیز یادداشت نمایید. حداقل سی‌ثانیه صبر کنید و مجددا فشار خون را بدون بازکردن کاف فشار خون اندازه بگیرید. در صورتی که مقادیر شما در این دو مرتبه، بیشتر از 5 میلی‌متر جیوه تفاوت داشته باشد، مجددا باید فشارخون را تکرار کنید تا زمانی که دو فشار‌ خون پشت هم با تفاوت کمتر از 5 میلی‌متر جیوه را به دست آورید. این فشارخون، فشار خون صحیح بیمار است.

نحوه گرفتن فشارخون با دستگاه دیجیتال مچی

در حالت راحتی بشینید و مچ بند را به مچ برهنه چپ ببندید . حتی لباس بسیار نازک هم احتمال خطا در اندازه گیری را بالا می برد .فشارسنج را مستقیم روی دست ببندید.

مچ بند را به اندازه ی 1 سانتی متر بالاتر از قوزک مچ قرار دهید. همچنین مچ بند باید محکم دور دست بسته شود اما تنگ نشود. 

دقت کنید که مچ بند باید هم سطح قلب قرار بگیرد. برخی از فشارسنج ها این قابلیت را دارند که اگر در وضعیت صحیحی قرار بگیرند، علامت O.K روی نمایشگر آنها فعال می شود.

نحوه ی استفاده از دستگاه فشارسنج مچی

برای استفاده از فشارسنج مچی با فشار دادن کلید خاموش/روشن دستگاه را روشن کنید.

پس از روشن شدن دستگاه، پمپ باد فعال می شود و تا فشار 190mmHg بالا می رود. در صورت هوشمند بودن دستگاه مچ بند، در زمان کافی نبودن فشار هوا، دستگاه به صورت خودکار 30mmHg بیشتر پمپ می شود. وقتی فشار اندازه گیری شد فشار داخل مچ بند تخلیه می شود و نتایج روی نمایشگر ظاهر می شوند.هر موقع که مایل بودید با فشار دکمه روشن / خاموش میتوانید اندازه گیری را متوقف نمایید.

مزیت فشارسنج مچی نسبت به فشارسنج بازویی

یکی از مزیت های فشارسنج مچی نسبت به فشار سنج بازویی، این است که افراد خیلی چاق به درستی نمی توانند کاف بازو را در اطراف بازوی خود قرار دهند؛ به همین دلیل می توانند از فشارسنج مچی استفاده نمایند. مزیت دیگر آن استفاده راحت تر و سریع تر آن نسبت به فشار سنج بازویی است.

اکثر فشارسنج ها روی کاف خود به شکل تصویری نحوه ی بستن صحیح کاف را نشان می دهند. نکته ی دوم این که کاف نباید خیلی سفت یا شل باشد. بنابراین بستن کاف فشارسنج بازویی ممکن است کمی مشکل به نظر برسد. اما فشارسنج مچی را می توانید به سرعت روی مچ بسته و در هر شرایطی فشار خود را اندازه گیری کنید.

معرفی چند نمونه از فشار سنج های مچی

۱. فشارسنج دیجیتال مچی مدل 117004010

این فشار سنج نسبت به صدا بسیار حساس است و حین کار با دستگاه فشار سنج الکترونیکی دیجیتالی باید در محیطی آرام و بی صدا باشد.

راحت و با وزن سبک می توان در هر زمان و هر مکان از آن استفاده کرد، و کلید فراخوان دستی به شما امکان می دهد تا داده های ذخیره شده را با خواندن یک بار جستجو کنید، تا زمان، فشار و تعداد نبض را نشان دهد. حداکثر 90 مجموعه داده را ذخیره می کند.

۲. فشارسنج امرن مدل RS2

فشارسنج امرن (Omron) مدل RS2 فشارسنجی مچی دارای نشانگر کاف، نشانگر فشارخون بالا یا پایین و آشکارساز ضربان قلب نامنظم است. مشکلی که بسیاری از مردم در استفاده از فشارسنج های خانگی دارند این است که کاف دور مچ یا دور بازو را به اندازه ی کافی محکم نمی بندند و باعث ایجاد خطا می شوند. اما قابلیت جالب این فشارسنج این است که درصورتی که کاف به درستی بسته نشده باشد نشانگر مخصوصی روی صفحه به نمایش درمی آید.

سایز کاف دور مچ 13.5 تا 21.5 سانتی متر است. این نوع فشارسنج ها علاوه بر فشار، تعداد ضربان قلب در دقیقه را نیز نمایش می دهند. ضربان قلب نامنظم (آریتمی) روی اندازه گیری فشار تأثیر می گذارد. چنانچه باوجود آریتمی قلبی، فشارسنج قادر به اندازه گیری فشار باشد، علاوه بر اعداد فشار سیستولیک و دیاسیستولیک، نشانگر ضربان قلب نامنظم روی صفحه نمایش داده می شود. پس از اندازه گیری فشار، چنانچه فرد در محدوده ی ریسک فشارخون بالا یا پایین باشد، علامت قلب روی صفحه نمایش شروع به چشمک زدن می کند.

روی فشارسنج دو دکمه دیده می شود که یکی برای روشن/خاموش کردن آن و دیگری دکمه ی حافظه است. به طور خلاصه فشارسنج مچی امرن مدل RS2 دارای نشانگر درست بسته شدن کاف، نشانگر ریسکی بودن فشار، آشکارساز ضربان قلب نامنظم، سایز کاف 13.5 تا 21.5 سانتی متر و 30 حافظه ی ذخیره سازی است.

۳. فشارسنج دیجیتالی بیورر مدل BC08

فشارسنج مچی بیورر BC08 دستگاهی است در سایز متوسط با صفحه نمایشی نسبتاً بزرگ که علاوه بر میزان فشارخون، ضربان قلب، تاریخ و ساعت را نیز نشان داده و قابلیت ذخیره ی نتایج را در 50 تعداد برای 2 کاربر دارد.

این فشارسنج مناسب مچ هایی با سایز 13.5 تا 22 سانتی متر بوده که این سایز جواب گوی مچ های کوچک نیز است.  BC08 تنها با باتری های قلمی کار می کند و امکان شارژ با آداپتور برق را ندارد. BC08 قابلیت محاسبه و نمایش میانگین فشارخون را نیز داشته و همچنین تاریخ و ساعت ضبط هر بار تست فشار را نیز دارد.

۴. فشارسنج ایزی لایف مدل KD-738

فشارسنج ایزی لایف مدل KD-738 بر روی مچ بسته می شود و هم فشارخون و هم ضربان قلب را به شما نشان می دهد. این فشارسنج دارای کلیه تائیدیه های بین المللی اروپا و دارای مجوز وزارت بهداشت می باشد. این محصول فشار اندازه گیری شده شما را با تاریخ و ساعت ذخیره می کند.

از ویژگی های این دستگاه 60 عدد حافظه ذخیره فشار همراه با تاریخ و ساعت می باشد. این دستگاه پس از اندازه گیری فشارخون شما به صورت خودکار پس از چند دقیقه خاموش می شود که باعث صرفه جویی انرژی و افزایش طول عمر دستگاه می شود. فشارسنج KD-738 تائیدیه WHO سازمان بهداشت جهانی را دارا می باشد.

همچنین در کنار صفحه نمایش خط نشان گر فشارخون با رنگ های سبز، زرد، نارنجی و قرمز مشخص شده است که محدوده فشارخون را مشخص می کند. این محصول قابلیت تشخیص ضربان قلب نا میزان را دارد و درصورت نا میزان بودن ضربان قلب بر روی نمایش گر اعلام می کند. این دستگاه همراه با قاب نگه دارنده، دو عدد باطری، دفترچه راهنما به بازار عرضه شده است.

موارد هشدار

در برخی از بیماران، با فرونشستن فشار سیستولیک، صداهای Korotkoff ناپدید می شوند. و پس از یک بازه زمانی، صداهای Korotkoff مجددا ظاهر می شوند. از این فاصله زمانی به عنوان فاصله استماعی یا Auscultatory Gap یاد می شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که فشار کاف کافی نباشد و می تواند منجر به تخمین اشتباه فشار سیستولیک شود. به همین دلیل باد کردن سریع کاف فشارخون تا 30‌ میلی‌متر جیوه بالاتر از فشار ناپدید‌شدن نبض رادیال، پیشنهاد شده است.

علائم فشارخون بالا

درصورتی که فشار سیستول mmHg 120 تا mmHg 139 و دیاستول mmHg 90-80 باشد مرحله شروع فشار خون نامیده می شود، (Prehypertension) و فشار سیستول بالاتر از mmHg 140 و دیاستول بالاتر از ۹۰ مرحله اول فشار خون بالا نامیده می شود.

جدول زیر دسته بندی وضعیت فشارخون را نشان می دهد.

موارد زیر عمده ترین عواملی است که باعث افزایش فشار خون می شود:

1. چاقی و اضافه وزن
2. مصرف سیگار و الکل
3. مصرف زیاد نمک
4. استرس
5. عوامل‌ ژنتیکی‌، اگر یکی از والدین و یا هر دو دچار فشار خون بالا باشند، خطر ابتلای فرد به فشار خون بیشتر است
6. کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی 

علائمی که معمولا در فشارخون بالا دیده می شوند شامل سردرد، سرگیجه و خونریزی بینی هستند. البته گاهی پیش می آید که هیچ نشانه ای از بیماری در فرد دیده نمی‌شود و خیلی از افراد بدون آنکه اطلاعی از آن داشته باشند، سال‌ها دچار این بیماری هستند.

اگرفشارخون بالا کنترل نشود آسیب شدیدی به سرخرگ ها و عروق مغزی می‌رساند و باعث ایجاد سکته مغزی می شود. علاوه بر اینکه عملکرد کلیه ها را کاهش می دهد، روی قلب نیز اثر می‌گذارد و سکته قلبی و گرفتگی عروق قلب از دیگر عوارض فشارخون بالا خواهند بود. به همین دلیل بهتراست در صورت داشتن علائم بالا به پزشک مراجعه کنید تا راه های درمان برای آن تجویز شود، همچنین داشتن رژیم غذایی مناسب و پرهیز از استرس و داشتن کنترل مناسب بر احساسات میتواند در کنترل فشارخون مؤثر باشد.